Babonelelwe abantsundu beTshesi

Ndikhulela kweliya lamaMpondomise kwisithili sakuNgcengane eMdilingweni. Singamakhwenkwe elo besibetha iintonga sidanisa sitshotsha.

Ubugcisa kwiinduku bekuyithatha inkwenkwe kuyibeke kwinqanaba eliphezulu. Rhoqo ngeempelaveki ebeqaban’ imbola yamaxelegu amakhwenkwe amaMpondomise. Ningafa ke nina makwedini enestamu khe nenjenjalo apha!

Amajoyini eRhawutini abuye nomlabalaba. Nawo wathandwa, namadoda asele ebeke phantsi emlungwini wayinto abuthelana ngayo. Abafana namakhwenkwe ebevumelekile ukungenela ooyise kuwo, kutsho kufumaneke nethuba lokubafundisa ngezinto-yinto zobudoda.

AwaseKapa amajoyini afike nedrafti. Hayi noko ke yona khange ithandeke ncam phaya kokwethu. Yasuka yayanyaniswa noburhumsha kakhulu, kanye oku kwedayisi namakhasi, ingakumbi ke seyivela eKapa, indawo eyayidume ngobupantsula obabuthiywe egazini kwelakuthi. Ingamkelekanga injalo ke ingenile, kunjalo nje bakho ababalaselayo kuyo. Kwafika nebhola eyayisixabanisa noobawo kakhulu ke yona kuba besithi ibhuqa ingca yeempahla. Idlaliwe nayo ingamkelekanga injalo.

Ngenxa yokuye kunqaba iintonga nam ndingenile kuloo bholandini mlesi. Anditsalanga kuyaphi ke kuyo kwathiwa ndiyinkomo, ndakhutshwa. Kaloku mna bendikhaba kathathu emoyeni ibhola ingekafiki enyaweni, ifike umlenze usephezulu ingene phantsi kwawo, kuhlekwe kuthi yaaa ngababukeli. Maxa wambi ndiyiphose nditsho kophambi kwam. Xa ndithe ndayichana nditsho ngentshulatshula kabhontsi eya kwelo cala ndijonge ngakulo. Ndaba ndiyakhutshwa ke ziziphatha-mandla zebhola, ndasendikhalala kwanto idibene nemidlalo ndaya emlungwini.

Itshesi le ndiphangele ingekafiki kweliya lethu. Ndiyibonele kude sendilapha emlungwini ndayifanisa nedrafti leyaa, ndiba yeyabafundileyo ke le kuba idlalwa ngezinti eziqingqiweyo, hayi ngeziciko zebhiya esasiyidlala ngazo idrafti.

Ndizodibana nayo ngqo ngokucelwa ukuba ndihlele incwadi yayo yesiXhosa. Le yincwadi yetshesi yokuqala eyaziwayo ebhalwe ngesiXhosa eMzantsi Afrika, ngosiba lukaWatu Kobese, ingqonyela kulo mdlalo.

Ndizive ndingena kuwuchukumisa umsebenzi wokuhlela le ncwadi ndingaqalanga ndiphande ngalo mdlalo. Ndifumanise ukuba imvelaphi yawo ke ise-Indiya. Yindlela ama-Indiya ayehlela ngayo imikhosi yawo emfazweni. Ukutsho oko ngumdlalo wemfazwe lo. Usuke apho e-Indiya waya nakumazwe afana noomaRashiya, ukuya kwawasentshona, ukuba ude uzo kuwa nakweli lethu.

Onke ke la mazwe ebewenza iinguqu ukuze ulungele iindlela zawo zokuhlela amajoni awo. Ndithe ndakufumanisa le ndawana ke ndaqonda ukuba nathi kumele ukuba senze ezethu iinguqu ngokweendlela zokuliwa kwezethu iimfazwe. Umzekelo, amalungwana ekudlalwa ngawo lo mdlalo anamagama (King, Queen, Bishop, etc). Ndithe ndakuqwalasela ndafumanisa ukuba ubhishophu kuthi usenkonzweni hayi emfazweni, ngako oko asinokuba nelungu elibizwa ngokuba ngubhishophu kulo mdlalo.

Ezi nguqu zohlelo ke zifikele kwezininzi ebesele zenziwe ngumfo kaKobese ukubhala kwakhe le ncwadi. Amagama iiKumkani (King), iKumkanikazi (Queen), uMbayimbayi (Rook), iNtlola (Bishop), iFolosi (Pawn) avele apho.

Igama lalo mdlalo kuye kwanyanzeleka ukuba nalo liguqulwe lenze intsingiselo ngokweemfazwe zethu. Eyona nto yenziwa kulo mdlalo kukuthinjwa kweKumkani ngohlobo olubizwa ngokuba “Checkmate”! Kungakhwazwa kuthiwe “Checkmate” sukube iphelile into ebithethwa, iKumkani iphelelwe ngamahlathi. Uphele ke umdlalo.

Ngokweemfazwe zethu ke iKumkani ayibulawa, iyathinjwa, isizwe sayo nezinto zaso ibe zezotshaba. Ibulawa kuphela xa amafa-nankosi engakhange avume ukunikezela ngayo isakutshelwa zizicheku, ibulawe nawo lawo ke. Ngenxa yesi sizathu igama lalo mdlalo liye laguqulwa kwathiwa nguThimba endaweni yokuba kuthiwe yiTshesi. Ukuthimba kokona kunentsingeselo ‘kunokutshesa’ oku!

Incwadi kaThimba le ke ipapashwe ngoncedo lweSebe leMicimbi yeNkcubeko neMidlalo leNtshona Koloni, phantsi kobunkokeli buka Lyndon Bouah oyintloko yezemidlalo kweli sebe, indim lo ke umhleli wayo phantsi kwecandelo leelwimi leli sebe.

Kuqhwatyelwe izandla ngabadlali bakaThimba boMzantsi Afrika ukufika kwale ncwadi. Ifikisene netumente yalo mdlalo yesizwe edume kunene ebizwa ngokuba yiSouth African Chess Open. Kube kuhle nangakumbi ke ukubanjelwa kwale tumente eKapa, ngomhla we-03 ukuya kowe-11 kweyeKhala 2015. Incwadi le yaziswe ngokusesikweni ngomhla we-07 kweyeKhala 2015 kwakule tumente, apho bekukho neenkunzi-malanga zalo mdlalo zehlabathi jikelele.

Kululutho nangakumbi ke oku kwindlu emnyama. Ukuba nayo ike ikhunjulwe, iphakelwe kwisithebe esiqonda kakuhle. Lo mdlalo waziwa ngokuba ngowoongxowa-nkulu kanye oku kwalowa wegalufa. Ukuba nencwadi ewufundisa ngolwimi lwethu kuya kwenza nabethu abantwana bagqwese kuwo.

Enye yeenkunzi-malanga zikaThimba ithe izizwe eziphambili kulo mdlalo zezo ziwudlala ngolwimi lwazo, ngako oko noMzantsi Afrika lo uya kutsho ube semagqabini.

Uyabulela umzi mfo kaKobese. Yenjenjalo kakade enethole. Akusabethwa ntonga ngoku mfondini, kudlalwa oothimba! Nantso ke zitshaba.

Owenu kwisiXhosa, Nxuba