Konke omawukwazi ngentetho yobume besizwe yalo nyaka

Umfanekiso: Independent Media
UMongameli Jacob Zuma udize ukuzinikela kwakhe ekukhuliseni uqoqosho, ukuphucula iziseko nemigangatho kwanenkxaso-mali kwimfundo ephakamileyo ngeebhiliyoni zeerandi.

Kwintetho yakhe ePalamente ngoLwesine, neqamele ngamaxesha okwenziwa kwezi zinto kwanokuzinikela ekuxhaseni ngemali, uZuma ukwathembise ngokutshintsha izinto kwisebe lezempilo kulandela ukubhubha kwezigulana ezineengxaki zengqondo ezingamashumi alithoba anesine eRhawutini.

UMongameli uyalele uMphathiswa wezempilo kuzwelonke uAaron Motsoaledi ukuba amilisele izindululo zikaSozikhalazo wezeMpilo (Heath Ombudsman) zokuba athabathele ngakuye amanye wamagunya athwaliswe amaphondo.

UZuma uthi uMotsoaledi ufanele athabathele ngakuye amanye wamagunya awayenikezelwe kumaphondo ngo2003 ngokuphathelene nokukhathalelwa kwezigulana ezineengxaki zengqondo.

Umthetho malunga noku uzakuthunyelwa ePalamente ukunikeza uMotsoaledi amagunya olawulo kumaziko akhathalele abo bagula ngengqondo.

Le nyhikityha yaseRhawutini ibangele ukuba uMphathiswa wezeMpilo kwela phondo uQedani Mahlangu aphulukane nomsebenzi wakhe emva kokufaka imbalelwano yokurhoxa kwaye imibutho yezopolitiko ephikisayo ifuna iNkulumbuso yaseRhawutini uDavid Makhura ukuba naye arhoxe esikhundleni.

UZuma uthi intsebenziswano phakathi kwabezoshishino nabezemisebenzi izele iziqhamo. “Siqikelela ukuba ukukhula koqoqosho kwakufunquka ngomyinge ka-1.3 yeepesenti ngo2017 emva ko-0.5 wepesenti ngo2016,” utshilo uZuma.

Olu luthekelelo olwalwenziwe yiNgxowa-Mali yeHlabathi kwakunye neBhanki yeHlabathi.

Kodwa uZuma uvakalise ukuba urhulumente ufuna iinguqu kwezoqoqosho ngokuthi anike amashishini wabantu abamnyama isixa esithe xhaxhe kwiithenda. Uthi ubuninzi bemali yeethenda engange-R500 yeebhiliyoni zeerandi ekhutshwa rhoqo ngonyaka izakunikwa abanini abamnyama bamashishini amancinci.

Isixa esikhulu se-R900 yeebhiliyoni zeerandi eyimali yeziseko nemigangatho izakunikwa abantu abamnyama.

UZuma uthi oku kuza kunceda ukuqubisana noqoqosho olume ndawonye kwaye oku zimpawu zokuba urhulumente umilisela iinququ kwezoqoqsho ngokukhawulezileyo.

Ukwenza oku, urhulumente ufuna abanini bamashishini abamnyama abathe xhaxhe, ukuze ilizwe lisuke kumbandela wokugqebhelana ngolawulo kwiinkampani.

UMongameli ukwathe urhulumente uzakufaka imali eninzi kwimfundo ephakamileyo. IKomishini kaHeher, ephanda ukuba uMzantsi Afrika uyilungele kusini na imfundo yasimahla eyunivesithi, izakuwuqoshelisa ekupheleni kwalo nyaka umsebenzi wayo kolu phando. 

Ekubuyisweni komhlaba, uMongameli uthi kufuneka ikhawuleziswe inkqubo yeenguqu kwezomhlaba.

Umhlaba osele ubuyiselwe kubantu abamnyama ukumyinge we-9.8 yeepesenti kuphela. UZuma uthi umthetho oyilwayo wokubuyiselwa komhlaba uwubuyisele ePalamente ukuze uphicothwe.

Oku kuza emva kokuba inkundla yoMgaqo-Siseko ithe yagweba kwinyanga yeKhala nyakenye ukuba mawamiswe onke amabango ngemihlaba emva kokuba uZuma etyikitye umthetho malunga noku ngo2014.

Kuwo wonke amabango omhlaba afakiweyo, abantu bayala ukuthatha umhlaba, endaweni yoko bafuna imali. UZuma uthi iyaxhalabisa eyokubona ukuba abantu abakumyinge we-90 yeepesenti abafake amabango omhlaba bafuna imali.

UMongameli ukwamkele ukuxhathisa kwakhona kweshishini lemigodi kulandela ukudodobala kwamaxabiso kweli shishini, nto leyo ethe yanefuthe elikhokelele ekudendweni kwabasebenzi.

UZuma uthi ishishini lemigodi, elixhamlisa uqoqosho leli ngesixhenxe seepesenti, yintsika yoqoqosho leli lizwe iminyaka emininzi.

UMongameli ukwathethe ngamandla ngomgaqo-nkqubo wezangaphandle woMzantsi Afrika esithi eli lizwe aliyithatheli ngqalelo iTaiwan. Uthi uMzantsi Afrika uthathela ingqalelo iChina neTaiwan njengenxalenye yeChina. Oku kuza emva kotyelelo eTaiwan lukaSodolophu waseTshwane uSolly Msimanga weDA.