Ngxatsho ke Milonji nani Milonjikazi yakowethu!

Indima edlalwa ziimvumi kuphuhliso lolwimi inkulu ngeyona ndlela ingathethekiyo. Ukucula ngolwimi olusesikweni nolungavangwa neendlela zokuthetha zale mihla kubalulekile ukuze umlisela nomthinjana ufunde banzi ngendlela yokuthetha nokusebenzisa ulwimi ngokuchanekileyo. Into yokuphuhliswa kweelwimi, ziimvumi zamazwe ngamazwe yinto endala, kangangokuba sele ide yanenkqayi.

Nalapha kowethu zibekho iimvumi ezingamavula-ndlela ekusetyenzisweni kwesiXhosa kumazwi eengoma zazo. Ezo ke ziimvumi ezifana noMama Afrika, umama uMiriam Makeba, nowayecula esebenzisa iilwimi zesintu ezifana nesiXhosa, isiZulu, isiShona nesiSwahili. Wawuyiva kaloku le ntombi yeSangoma saseSwatini intyiloza kuhle ngesiXhosa sakowethu isithi “Igqirha lendlela nguqongqothwane”, ibuye ithi “Umqombothi,” isazisa ihlabathi lonke ngotywala bethu besintu, kulandele uncuthu oluyolisa umphefumlo “uNtyilo ntyilo,” igqibele ngaloo myalezo wothando, “uLakutshon`ilanga, ndakucinga ngawe, zakubuy`iinkomo”, atsho nobengakwazi ukuzibika entombini azive etybilikelwa ngamagama, ithi nentombi ibiqhankqalaza, imvume umfana ngokubhala loo-ewe waziwayo ngeenzwane emhlabeni nasentlabathini.

Ngubani na ongazilibalayo iimvumi eziphakamise isiXhosa kuMzantsi Afrika nakwihlabathi jikelele ezifana nomama uMargaret Mcingana wakuKomani? Uyive le ntombi yohlanga intyiloza kuhle ezizweni ngesiXhosa sakowayo isithi “Hamba bhekile, sukuhlala ndawonye!” Nalo ithole lomgquba laseNew Brighton, ongasekhoyo uZim Ngqawana etyondyotha kuhle ngesiXhosa sakhe kumhlaba wonke esithi “Kumnandi kulo mama eBhofolo”, aqhube esithi “Amagoduka”, “Qula kwedini”, agqibele ngokuthi, “Unamaqhinga na?”.

Kutsha nje bafikile nooMthimkhulu ooRingo Madlingozi beyikhomba indlela betshila ngesiXhosa samaXhosa akwaXhosa mhla wathi “Ndiyagodola”, aze aleke ngelithi “Uthando novuyo!” Indima eniyidlalileyo kuphuhliso nodumo lwesiXhosa ayinakuze ilityalwe milonji nani milonjikazi yakowethu!

Ngenxa yendima edlalwe ziimvumi zangaphambili ekutshileni ngesiXhosa nasekuphakamiseni isiXhosa nobuXhosa kumazwe ngamazwe, intlantsi nakwezi zanamhlanje iimvumi igqamile kwaye inika ithemba lokukhula nokutshatshela kwesiXhosa.

Zininzi iimvumi zanamhlanje ezizeka mzekweni kwezo zangaphambili sele ndizikhankanye ngasentla apha. Ndingabala phakathi kwazo ooZahara; ooDumza Maswana; ooIfani; ooThandiswa Mazwai; ooSiphokazi; ooCamagwini; ooZonke nabanye abaninzi.

Phakathi kweli hlokondiba ndingathanda ukukhankanya ngakumbi umfana kaMankayi, umfana waseQanqarhu, kude kufuphi noMthatha. Oku kumkhankanya kwam kusukela kwimbali eyenziwe ngulo mfana wakowethu kwiimbasa zokuwongwa kweemvumi ezibalaseleyo kulo lonke eli loMzantsi Afrika. Lowo ke ngumsitho owaziwa ngegama leSAMA.

Kulapho eli thole likaXhosa liye laphakamisela phezulu iflegi yamaXhosa kwaneyesiXhosa. Into kaMankayi yenze imbali enqabileyo kuthweso lweemvumi ngokuphumelela iimbasa ezingaphaya kwesine sonke iyodwa, kuquka nezo ziphambili zokuwongwa ngokuba yeyona mvumi igqwesileyo, imvumi enecwecwe elingungqa-phambili kwanemvumi enengoma ethandwe yaze yathengwa kakhulu. Loo ngoma ke yileyo siyazi sonke, “UNomvula!” Ndiqinisekile ukuba nto kaMankayi ubusenza nje ingabula-zigcawu, useza- kuntyiloza kuqhawuke unobathana, useza kuvuma kusiphuke izicithi, usezakucula ubonge kuchukumiseke umxhelo nakwabo sele bephelelwe zizazela nethemba!

Eyona nto indinika ilunda ngawe, luthando lwakho lesiXhosa sakowenu kwedini kaMankayi! Olu thando lakho lesiXhosa sikaNkosiyamntu noMalangana lulo oluya kuhlala lukunika umahluko oncomekayo phakathi kwakho nezinye iimvumi ezininzi.

Iintsikelelo zokuthanda Ubuntu bakho nemveli yakho ziyakuhlala ziphokoka kuwe, kungenjalo zisina umhla nezolo zixele loo ngoma yakho iyindumasi “uNomvula”.

Ebesithi umntakaMankayi sele ebuzwa ekudliwano-ndlebe ziziphatha-mandla zalo msitho kwanezo zamajelo yosasazo zithetha isiNgesi, eli thole lomgquba libaphendule bonke ngesiXhosa sakowalo. Ngesi senzo kwedini ubonakalisa ukuzingca ngolwimi lwakho, nto leyo inqabileyo kulutsha lamaXhosa oluninzi kwezi mini.

Esi senzo sakho sisazi kwiimvumi zamanye amazwe, ebezisithi nazo xa kuncokolwa nazo ngesiNgesi ziphendule ngeelwimi zazo ezisesikweni kunjalo nje zingacengi buso bamntu. Ezo ke ziimvumi ezifana noSalif Keita waseMali; uBaaba Maal noYossou * `dour baseSenegal; uCesaria Evora waseCape Verde neqela i-Irmaos Verdades laseBrazil.

Besele silahle ithemba sisithi apha kowethu iimvumi zakusoloko zitshila ngesiNgesi, wafika nto kaMankayi awaphelela nje enguvumeni ngesiXhosa sakowenu, koko wasithetha usikhupha ngeempumlo nasezizweni.

Linye nto kaMankayi endilibhekisayo kuwe, nam ndingathetheli mna, koko ndithethela nabo basithanda ngokungazenzisiyo isiXhosa nabazingcayo ngobuXhosa babo, lelo labadala lithi Camagu!

Chosi!

Ngxatsho ke!

Uzuyibambe ungayiyeki!