Umnombo nomlibo wamaHlubi

NGOOBANI amaHlubi? AmaHlubi sesinye sezizwe zabantu bomlibo wamaZulu nabaMbo. Izizwe ke zomlibo waseMbo zezo zizwe ziphuma phaya kwaZulu ezathi zadungululwa nguShaka kaZulu ngethuba leMfazwe eyayibizwa ngokuba yiMfecane.

AmaHlubi yinzala kaKumkani uMthimkhulu. Imbali ithi amaHlubi ayinzala kaMthimkhulu, uMthimkhulu wazeka abafazi ababini; umfazi wendlu enkulu wazala uNcobo, waze owendlu encinci wazala uRhadebe. Lilonke ke uNcobo waba yindlu enkulu kaMthimkhulu, waze yena uRhadebe wakukunene kodwa ngokwentetho namasiko asemaHlubini, indlu yasekunene ibizwa ngokuba likhohlo.

Uthe akuba mdala uNcobo wazeka inkosazana yesizwe samaBhele. Igama loyise wale ntombi lalinguHlubi. Ngokwesithethe samaHlubi intombi ifika emzini ithiywe ngegama likayise.

Kwabanjalo ke nakule nkosazana yamaBhele yayizekwe nguNcobo, ukutsho oko umfazi kaNcobo kwathiwa nguLamaHlubi. NgesiXhosa esivakalayo ke uLama uthetha uMabani.

Ngelishwa uNcobo wafa engayizalisanga inkosikazi yakhe uLamaHlubi kwaze kwanyanzeleka ingenwe ngumntakwabo uRhadebe wendlu encinci kulandelwa isiko longeno.

URhadebe uzalise uLamaHlubi umntwana ogama linguDlomo nowathi ke waba yinkulu kaNcobo. Ngeli xesha ke esi sizwe sikaMthimkulu sasesidume ngegama lokuba ngamaHlubi sithiywe ngalo mfazi kaNcobo.

URhadebe ke wathi wadala ingxabano eyathi yakhokelela ekuqhekekeni kwesi sizwe kuba wasuka wafuna ukuzenza ikumkani yesizwe sonke kuba ezalele uNcobo umntwana onguDlomo, wathi wazithatha ngokuba unguyise wawo onke amaHlubi. Ngokwesithethe ikumkani yayinguDlomo, uRhadebe wayengenabango kwindlu kaNcobo nangona umfazi wayezaliswe nguye kuba ngokwesiNtu ungeno luthetha ukuvuswa komzi womfi, hayi ukuzakhela umzi wakho wena mngeni womfazi ofelweyo.

Umlibo kaRharhabe yaba nguwo owokuqala ukubhaca ngexesha leemfazwe zikaShaka ekwakusithiwa yimfecane. Yathi le mpi yaya kugaleleka kumhlaba wamaXhosa ngexesha lokulawula kukaHintsa.

Bathe ke ukufika kwabo emaXhoseni kwathiwa ngamaMfengu. Ngowe-1835 bathi benza izifungo zaseMqwashwim eNgqushwa. Zifungo ezo zithi: baya kumhlonela uRhulumente ophetheyo; baya kumkhonza uThixo ophilayo; baya kubafundisa abantwana babo.

La maHlubi ke ayekhokhelwe nguMhlambiso, athi ke emva kweMfazwe kaNgcayechibi yowe-1877-78 anikwa umhlaba obizwa ngokuba ngumhlaba waseNtla kwendlela, mhlaba lowo uquka iTsomo, iNgqamakhwe, neGcuwa.

AmaHlubi aphuma eNatala apho inxenye yawo isekhoyo nanamhlanje: izithili zamaHlubi eKoloni zezi, iHeshele, iMatatiyele, iMount Fletcher, naseNtshona kwizithili zakuQumbu nesakwaBhaca.

Ikomkhulu lawo nalo eMntshezi (Escourt). Amanye amaHlubi afumaneka eNatala kwezi ndawo, eMnambithi (Ladysmith); eMadadeni (Newcastle); eXopo naseDundee; amanye nango eLusuthu.

UJackson, A.O. umlibo wamaHlubi uwucacisa ngolu hlobo: “UMhuhu uzele uMhlanga; uMhlanga uzele uMsi; uMsi uzele uMntungwa; uMntungwa uzele uNdlovu; uNdlovu uzele uMthimkhulu wokuqala; uMthimkhulu wokuqala uzele uNcobo kwindlu enkulu noRhadebe ekunene (emaHlubini kuthiwa likhohlo indlu yesibini); uNcobo uzele uDlomo kwindlu enkulu, waze wazala uLudwala kwindlu yasekunene okanye yasekhohlo ngokwesiHlubi.

UDlomo uzele uMashiyi; uMashiyi uzele abantwana abathathu, uzele uNgwekazi kwindlu enkulu, le ndlu kaNgwekazi yathi yaphela ngenxa yokungabikho komntwana oyindoda kuyo, kwindlu yasekunene yaba nguManyasa, kweyesithathu okanye eqadini lendlu enkulu wazala uNtsele, kwaze kweyesine okanye iqadi lasekunene yanguNtini.

UManyasa uzele uCobololo; uCobololo uzele uMdleleni; uMdleleni uzele uMnyanda; uMnyanda uzele uWilliam wokuqala; uWilliam wokuqala uzele uSissing; uSissing uzele uWilliam wesibini; uWilliam wesibini uzele uWelcome, (loo nzala nantso eZwelitsha).

UNtsele uzele uBhungane; uBhungane uzele abantwana abathathu, uzele uMthimkhulu wesibini kwindlu enkulu, waze wazala uMpangazitha ekunene okanye ekhohlo, waze wazala uNtini eqadini; uMthimkhulu wesibini uzele abantwana abathandathu, uzele uLangalibalele kwindlu enkulu, waze wazala uDuba ekunene, waze wazala uLuzipho eqadini lendlu enkulu, waze wazala uMagadla eqadini lasekunene, waze wazala uMhlambiso exhibeni, waze wazala uMhlambiso kwindlu yomtshayelo, waze wazala uLudidi kwindlu yomsengi.

ULangalibalele uzele uSiyephu; uSiyephu uzele uMthunzi; uMthunzi uzele uTatazela, (loo nzala nantso eMntshezi KwaZulu-Natal).

UDuba uzele uMathandela; uMathandela uzele uNyaniso; uNyaniso uzele uLudzika; uLudzika uzele uSikhonkwane. (loo nzala nantso eMatatiyele).

ULuzipho uzele kwindlu enkulu uLuphindo, waze kwindlu yasekunene okanye ikhohlo wazala uNdinisa.

ULuphindo uzele uPhande; uPhande uzele uMapolisa; uMapolisa uzele uMerriman; uMerriman uzele uDumezweni, (loo nzala nantso eMatatiyele).

UNdinisa uzele uMlindazwe; uMlindazwe uzele uMzwamadoda. (loo nzala nantso eDutywa). UMagadla uzele uManguzela; uManguzela uzele uzele uNdzobo; uNdzobo uzele uNgwayini; uNgwayini uzele uHlomendlini, (loo nzala nantso eMatatiyele).

UMhlambiso uzele uEbenezer; uEbenezer uzele uBhadi; uBhadi uzele uCyrus, (loo nzala nantso eXesi). ULudidi uzele abantwana ababini uMtengwane kwindlu enkulu, noMzondo kwindlu yasekunene okanye ikhohlo ngokwesiHlubi. UMtengwane uzele uXabadiya; uXabadiya uzele uJoubert; uJoubert uzele uManzodidi, (loo nzala nantso kuQumbu).