Wabhidwa zizinto zedolphu nolali!

Kuthi bantu basezilalini, ingakumbi ezibomvu njengeziya zakowethu, akukho nto ingasimangaziyo sakufika ezidolophini ezinkulu njengeKapa eli. Yonke into ifika isitshintshele, ukususela ebantwini ukuya kokusingqongileyo ngokubanzi.

Ivukuthu ndikhula ndilazi njengentaka yasemaweni nengena budlelane nabantu. Umntu limbaleka esekude, kungabikho nokuligibisela. Ezimbalini zakwaSirayeli umoni olihlwempu kwakufuneka eze nevukuthu liphila, lingenasiphako, ukuze afumane ukucanyagushelwa isono sakhe. Eza kulifumana phi ngeenyawo? Awalapha eKapa amavukuthu ayafana njee nenkukhu, nasezinkukhwini eziya zimathileyo kuthiwa ngamalegoni. Abhadaza phakathi kwabantu. Indlu yam inemihlisela ngathi liliwa lamaxhalanga kukunyelwa ngamavukuthu akhisela eluphahleni. Yingqabe ke mna intaka endiyazi ngokwakhisela endlwini, hayi ivukuthu. Noonomgrwabayi namahlungulu alapha angangentambanani.

Phaya ekhaya ndimke iibhokhwe zam zibalekele eMnga, emaweni amakhulu anamatyholo amabi. Zibalekiswe yile mbalela ke. Izifede zamakhwenkwe am ebesithi esuka kuziphuthuma zibe ziphinda ziwazimela kwaloo mini. Ndasuka ndathi maziyekwe zihlale apho, zimane zisiya kukrotywa. Ezalapha ke iibhokhwe zidla emigqomeni; zimdaka kukudla kwiindawo zokulahla inkunkuma. Ndimangale ngenye imini ndizibona ziwela umgaqo zisebenzisa indawo emiselwe oko, ziziwelela zingaqhutywa mntu. Ndatsho ndathi zesaKapa ke ezi iibhokhwe, hayi eziya zam zibalekele emaweni. Nenkomo zalapha ziwela ngemicangcatho elungiselelwe ukuwela abantu oohola bendlela!

Kwelakuthi ayiphakwa imbiza igqitywe; kushiywa nokuba yingcucu kulungiselelwa umhambi onofika elambile. Ukuba ufike emzini kusidliwa uyanconywa kuthiwe imfene yakho iyakwaz’ uphala; ubizelwe esithebeni. Apha zikrwelwa zigalelwe amanzi, zihlanjwe zibengezele ngathi zange zaya eziko. Nokuba ufike kusidliwa akubizelwa sithebeni. Unikwa indawo yokuhlala uhlohlwe iindaba ungakhange wanikwa namanzi la kanonkala. Ziintloni ke kum ezo, angeke kuhle noko kutya kukho umntu oxwebise umlomo ndisidla.

Abantu balapha abafuni kuqhelwa. Andazi ke luhlobo olunjani na lwabantu olu lungafuni kuqhelwa ngabanye. Ukuqhela umntu sisithuko apha, kuthukwa ngayo loo nto. Mna ndikhula ndingayazi into yokuba kukuthuka ukuqhela umntu. Kuba nzima ukumbuza umntu walapha sele umfanisa, kuba kaloku uza kuthi uyamqhela. Njengokuba sifuna amacebo ala mbalela ibalekise iibhokhwe zam nje, loo macebo anqabile apha kuba kaloku abantu balapha ngaba bangafuni kuthethiswa ngabantu abangabaziyo kuba besithi abafuni kuqhelwa. Sele ndangena ke nam kulowo mkhuba wabo, andithethisi mntu apha. Kanti ke xa ndiphaya ekhaya ndikhwaza nendingamaziyo odlula ngendlela, ndimve ukuba ungumntu waphi esiyaphi na. Injongo yaloo nto ke kukunikana amacebo, maxa wambi umntu wasemzini uthwantuliswa yingxaki. Akavulwa njee umntu acande ilali ayokuyikhupha engakhange abuzwe mntu, ngathi lilanga licand’ isibhakabhaka.

Andimntu ulihilihili. Andizange ndake ndaya nakweliphi na ilizwe. Sele ndilunge ndinjalo ke kambe. Andingethandi ukubona izimanga zamanye amazwe ndisaxakwe zezalapha. Kambe ke kwanele kwezi sele ndizibonile, ngoku ndingxamele ukubuyela kwelakuthi elinto zalo ndizaziyo, ndiyophila ubomi endikhulele kubo. Zindoyisile ezedolophu.

Izinja zalapha zixabanisa abamelwane kuba ziyazindela. Ziyaphitshwa oku komntwana echophe ebaleni. Andizange ndayenza ke mna into yokuphipha inja kwandiseyinkwenkwe. Ndaphisa ngayo endaka ndanayo ukuqaphela kwam loo nto. Suka! Izinja ezichopha etheni nasebaleni kodwa izicithi zikhona! Ukuba ndandikhulele kweli lizwe ngendingazange ndiyazi imvelaphi yeqhalo elithi “ukwehla nomcinga”, kuba azinja zalapha azihlisi nto namcinga. Goba msenge iibhokhwe zikutye!

Owenu kwisiXhosa, Nxuba.