Abalimi beemveliso zeorenji bacela uMongameli uCyril Ramaphosa ukuba angenelele njengoko kusondele umhla wokunyuswa kwerhafu yaseMelika kwiimveliso zeli loMzantsi Afrika.
Image: Independent Newspapers
Nanjengoko iMelika iza kuhlawulisa irhafu yomyinge wamashumi amathathu ekhulwini (30%) kwiimveliso ezithunyelwa nguMzantsi Afrika kungekudala, umbutho weemveliso zeorenji, iCitrus Growers’ Association (CGA), ubongoze uMongameli Ramaphosa ukuba angenelele, elumkisa ngeziphumo ezibi kubalimi bemveliso yeeorenji ezilalini nakuqoqosho lwasekuhlaleni.
Kwingxelo ekhutshwe kumakhasi onxibelelwano ngoMvulo, lo mbutho uvakalise inkxalabo enzulu ngefuthe elinokubakho kwimisebenzi.
"Kule veki, njengoko kumiselwe irhafu ngoLwesihlanu, yenye yenkxalabo enkulu kubalimi beemveliso zeorenji eNtshona naseMntla Koloni. La maphondo mabini ngonyaka athumela iibhokisi ezimalunga nezigidi ezisixhenxe eMelika," utshilo uBoitsiko Ntshabele, umphathi weCGA.
Lo mbutho uphinde wabongoza uRamaphosa ukuba "akhawulezise ukuququzelela ukwandiswa kwerhafu yangoku eyi10% yaseMelika ngaphaya komhla wokuqala kweyeThupha, nto leyo eza kuvumela uthethathethwano malunga nesivumelwano sorhwebo esinenzuzo macala."
"Ukwandiswa okukhethekileyo kwemveliso entsha ngexesha lonyaka kufuneka kucelwe ngokukhawuleza ukuba ukongezwa komhla wokugqibela akunakwenzeka. Iimveliso ezintsha zonyaka, njengezinye iimveliso zorhwebo, zinokonakala kwaye azinakugcinwa ixesha elide.
"Njengokuba ixesha lokuthumela iimveliso ngaphandle lika2025 liphelile, amakhulu amawaka eebhokisi zeemveliso zeorenji zilungiswa kwiindawo zokupakisha kwaye ziya kuhanjiswa eMelika kwiiveki ezizayo. Ukuphunyezwa kwerhafu eyi30% ngomhla wokuqala kweyeThupha kuya kuthetha ukuba uninzi lwesi siqhamo siyakushiyeka singathengiswa."
UMzantsi Afrika ngoku ungxamele ukugqibezela isivumelwano sorhwebo norhulumente waseMelika, ngokwebali leIOL langaphambili. ISebe lezoRhwebo noShishino liqinisekisile ukuba alikakwazi ukutyikitya "nasiphi na isivumelwano esibambekayo okwangoku."
"Ukuza kuthi ga ngoku, akukho sivumelwano sibalulekileyo sityikityiweyo. Yayiluxwebhu lwemeko engaphambili olwatyikitywayo," isithethi somphathiswa uKaamil Alli utshilo.
"Oku kukwandulela ukuqukunjelwa kothethathethwano, oluqhubayo."
USihlalo weCGA, uGerrit van der Merwe, ulumkise kwakhona ukuba irhafu ecetywayo ibeka emngciphekweni umqolo wezoqoqosho waseCitrusdal naseCederberg, kunye neziphumo ezibi kwimisebenzi, kumashishini asekuhlaleni, kunye neenkonzo ezibalulekileyo zentlalontle.
"Ukongeza, amafama asekuhlaleni achaze ukuba irhafu ye30% ayinakuthintele ukwanda okungaphaya kodwa ekugqibeleni ibangele ilahleko yeehektare ezingama500 ukuya kwi1000 engasayi kuba nangeniso," uqhubeke watsho uVan der Merwe.