Iindaba

IContralesa iyakugxeka ukoluswa kwabantu ngenkani

Sifiso Mahlangu|Published

IContralesa izigxekile iziganeko apho amadoda athunyelwa ngenkani kwizikolo zolwaluko.

Image: Picture: Itumeleng English

INkongolo yeeNkokeli zeMveli zaseMzantsi Afrika, eyaziwa njengeContralesa, ikukhalimele kabukhali ukuxhwilwa kwabantu bathunyelwe ngenkani kwizikolo zolwaluko, ichaza oku njengokunyhashwa kwesiko namalungelo oluntu.

Oku kulandela isiganeko esiphazamisayo kwilali yaseGa-Mamatsha, eLimpopo, apho ixhego elineminyaka engamashumi asixhenxe anesibini (72) kuthiwa lathathwa ngenkani lasiwa kwisikolo solwaluko.

Ixhego laxhwilwa ekhayeni lalo lasiwa kwisikolo solwaluko ngaphandle kwemvume yalo. Amapolisa abambe abarhanelwa abathathu abayanyaniswa neli tyala. Sele bevele enkundleni ze bakhululwa ngebheyile ngelixa uphando lusaqhubeka.

UMongameli weContralesa uKgoshi Mathupa uvakalise umsindo ngesi siganeko, egxininisa ukuba izenzo ezinje zingcolisa isiko elimele ukuba nentlonipho, ukhetho, kunye nokugcinwa kwenkcubeko.

"Ndinomsindo kangangokuba emva kokulunyukiswa ukuba bangayenzi le nto, abantu basaqhuba," utshilo uMathupa. "IContralesa ime ngelithi umthetho mawuthathe indawo yawo, kwaye siza kuma neenkundla ukuqinisekisa ukuba aba benzi bobubi bajongana nengalo yomthetho."

Ugxininise ngelithi okwenzekileyo eGa-Mamatsha akumelanga isiko elililo. "Ayilosiko lethu eli. Oku kukuxhwilwa. Ayilolwaluko — sisenzo solwaphulomthetho," wongeze watsho.

Izikolo zolwaluko eMzantsi Afrika ngokwesiko zisebenza njengenkqubo apho abafana baguquka babe ngamadoda. Le misitho ihlonitshiwe kwiindawo ezininzi, ingakumbi kumaphondo afana neLimpopo, iMpuma Koloni, neMpumalanga. Nangona kunjalo, iingxelo ezandayo zokoluswa ngenkani kunye nezenzo ezingakhuselekanga ziphakamise inkxalabo enkulu phakathi kweenkokeli zemveli kunye namaqela oluntu.

IContralesa imemelela uluntu ukuba luqinisekise ukuba akukho mntu unyanzeliswayo ukuba aye kwizikolo zolwaluko. "Ulwaluko kufuneka ngalo lonke ixesha lube yintando yomntu. Abantu kufuneka bathathe inxaxheba ngokuzithandela nokuqonda ngokupheleleyo ukuba le nkqubo ibandakanya ntoni na," utshilo uMathupa.

Ibhunga liphinde laqinisekisa ukuzinikela kwalo ekukhuseleni imfezeko yezithethe ngelixa lixhasa amalungelo omntu ngamnye. "Asinakuvumela izinto zolwaphulomthetho ukuba zisebenzise kakubi amasiko ethu njengendlela yokunyhasha inkululeko yabantu," utshilo uMathupa.

"Njengeenkokheli zemveli, kufuneka simanyane ngokuchasene nezinto ezinjalo kwaye sisebenzisane nabomthetho ukuqinisekisa ukuba ubulungisa buyafezekiswa."

Abasemagunyeni bayaqhubeka nophando, kwaye abarhanelwa baza kuvela kwakhona enkundleni kungekudala. Amapolisa aqinisekise ukuba eli xhego likhuselekile kwaye lifumana ukhathalelo olufanelekileyo.

Esi siganeko sivuselele iingxoxo ezimalunga nolawulo nokongamela izikolo zolwaluko, ngakumbi kwiindawo ezisemaphandleni apho zihleli zixhaphakile. IContralesa ihlabe ikhwelo lokubekw'esweni ngamandla kunye nokuthatha uxanduva ukunqanda ukuxhatshazwa okungaphaya.

Njengoko uMzantsi Afrika uzama ukugcina intlonipho yamasiko ngelixa ukhusela amalungelo omntu ngamnye, iinkokheli zemveli zigxininisa ukuba imfundo kunye nokuziphatha okusemthethweni kufuneka kuhambisane.