Iindaba

SANTACO: 'Asizozaphuli mthetho sonke okanye abantu abanobundlobongela'

Simon Majadibodu|Published

Usihlalo weSANTACO eGauteng, uMidday Mali, uthi asingabo bonke abaqhubi beeteksi abangabaphuli mthetho okanye abanobundlobongela, kulandela ukubulawa komqhubi weUber eMaponya Mall.

Image: Itumeleng English/ Independent Newspapers

"Asingabo bonke abaphuli mthetho, asinabo ubundlobongela sonke."

Uthethe watsho usihlalo weSouth African National Taxi Council (Santaco) eGauteng, uMidday Mali, xa ephendula kwisiganeko esimasikizi sokubulawa komqhubi weeteksi ezikhwelwa ngobuchwepheshe befowuni (e-hailing) oneminyaka engamashumi amabini anesixhenxe (27) kwiveki ephelileyo eMaponya Mall eSoweto.

Ukubulawa komqhubi weeteksi ezikhwelwa ngobuchwepheshe befowuni kukholelwa ukuba kuyanyaniswa nodushe loonoteksi oluqhubekayo.

UMali ukuthethe oku ngentsasa yangoLwesibini ngethuba ebethetha noonondaba eGoli.

Le ndibano noonondaba yenzeka kwiintsuku emva kokubhubha kukaSiyanda Mthokozisi Mvelase (27) owadutyulwa watshiswa wabhubha kwisiganeko ekurhaneleka ukuba siyinxalenye yongquzulwano oluqhubekayo phakathi koonoteksi nabaqhubi beeteksi ezikhwelwa ngobuchwepheshe befowuni.

Kamva inkampani yezi teeksi zikhwelwa ngobuchwepheshe befowuni iUber ithe ayinayo into kwelabo icala echazayo ukuba uMvelase ebesebenza njengomqhubi weUber.

Ngaphambili, i-IOL News yabika ukuba uMvelase uqalise ukusebenza njengomqhubi weUber kwiintsuku ezimbini phambi kokuba abhubhe.

Amapolisa aseGauteng sele evule ityala lokubulala, amabini okuzama ukubulala kunye nokutshisa.

"Sithumela amazwi ovelwano kusapho kunye nabo bathanda lo mqhubi weUber obomi bakhe bathatyathwa ngokungenalusini kwinto enokuchazwa njengesenzo esingathethelekiyo," utshilo uMali.

Wongeze ngelithi, oku kubulawa komntu kufuneka kube sisilumkiso kuye wonke umntu okwicandelo lezothutho loluntu.

“Asinakukwazi kwaye asiyi kuyithethelela le nto. Asinako ukuzimela emva kwezilogeni, iyunifomu kunye nokuthula. Asizukuvumela kwiphondo lethu okanye kwishishini lethu nabani na osebenzisa iSantaco okanye ishishini leeteksi ngokubanzi njengendawo yokufihla ubugebenga nezenzo zokugrogrisa," utshilo uMali.

"Siyazi ukuba oku kwenzeke eSoweto – indawo enembali ebonise ukomelela nethemba labantu bethu. Kodwa namhlanje, igama elithi Maponya Mall xa kuthethwa ngalo alibizwa kuba kuthethwa ngenkqubela phambili yezoqoqosho, kodwa ngenxa yentlekele eshiye icandelo lonke lingathenjwa kwaye liphantsi kwelifu.

UMali uthe lo mbutho wabelana ngentlungu nomsindo wabahlali baseSoweto kwaye uzibophelele ekuthatheni amanyathelo aqinisekileyo.

"ISantaco Gauteng isebenzisana nabomthetho kunye nemibutho yethu yangaphakathi ukuncedisa kuphando nokuqinisekisa ukuba abo bachaphazelekayo bayavalelwa," utshilo.

Uthe iphondo alikhange lingenzi nto kwiinzame zokuphucula ishishini leeteksi.

"Sithathe amanyathelo abalulekileyo ukuphumeza izindululo ze2020 National Lekgotla, kuquka ukusebenzisana neTETA ukuqeqesha abaqhubi, nabaphathi malunga nendlela yokuphatha abakhweli nokhuseleko ezindleleni. Sisungule amaphulo kwiirenki eziphambili zeeteksi ukufundisa abakhweli ngamalungelo abo kwaye senze uluntu luxele ukungcungcuthekiswa kunye nokuxhatshazwa," utshilo uMali.

Ukwakhankanye iphulo iHlokomela Campaign, elikhuthaza ukhuseleko, uxanduva nesidima kwishishini leeteksi ngokuqwalasela impilontle yabaqhubi, ukukhathalelwa kwabakhweli, ukhuseleko ezindleleni, nokuthintelwa kobundlobongela obusekelwe kwisini nokusetyenziswa gwenxa kweziyobisi.

UMali uvumile ukuba nangona inkqubela yenziwe, imingeni isekhona.

"Sithathe amanyathelo ngabom ukulungisa indlela abaziphatha ngayo abambalwa abangcolisa igama leshishini. Olu hambo alukhange lube ngaphandle kobunzima – kwaye, ngelishwa, abanye bade baphulukana nobomi babo kuye yonke le nto."

UMali uphinde wathetha ngeenkxalabo ezikhulayo zokuba abaqhubi beeteksi kunye nabaphathi banyanzelisa abemi ukuba bangasebenzisi izithuthi zabucala, kuquka ukubathintela ekuthutheni iintsapho zabo.

"Oku akwamkelekanga, akukho semthethweni," utshilo.

"SiyiSantaco – ngakumbi iSantaco yaseGauteng – siyazikhwebula ngokupheleleyo kwezi zenzo. Siphonononga onke amatyala axeliweyo ukuze sichonge abenzi bobubi."

"Kuwo wonke umntu waseMzantsi Afrika othe waxhatshazwa, woyikiswa okanye wagrogriswa ngumntu othi wenze into egameni leSantaco yaseGauteng, ndithi: unelungelo lokukhwela imoto ofuna ukuyikhwela. Sebenzisana nathi, kwaye uxele ulwaphulomthetho kwabasemagunyeni."

Uthe bazimisele ukwakha ngokutsha intembeko eluntwini.

"Siyaluqonda uxanduva esinalo, sebenzisana nathi ukuxela olu lwaphulomthetho kwabasemagunyeni. Sincede siqinisekise ukhuseleko lwakho kwaye sibuyisele ukuthembana phakathi kwethu."

UMali wongeze wathi, "Asingabo bonke abaphuli mthetho, asinabo ubundlobongela sonke. Uninzi lwabaqhubi bethu luvuka ngentsimbi yesithathu ezinzulwini zobusuku ukuze bakhonze abantu bethu ngesidima nentlonipho. Sicela intsebenziswano yenu, ukuphaphama kwenu – kwaye, ngokuqinisekileyo, ukuxolelwa nini."

Uthe kufuneka kubekho uxolelwano kweli shishini, nanjengoko uphando lusaqhubeka.

"Abasemagunyeni kufuneka benze uphando olucokisekileyo kwaye baveze oko bakufumanisileyo. Hayi ukuthethelela ububi – kodwa ukwakha icandelo elicacileyo, elikhuselekileyo neliphendulayo," utshilo.