Shhh! Yithani cwaka, ibali liqalile!

Kwakusithi kanye xa kusanda kurhatyela, sele ivalelwe yonke impahla emfutshane, iinkukhu sele zifukama, oyanyiswe ngodonga naloo matye okusila umbona omtsha, xa kanye kuza kuphakwa isidlo sangokuhlwa, batsho ngaxesha linye utatomkhulu uGxwabule uMbamba, unyana kaZengazi, nomakhulu uNotiki uMamTshawe, intombi kaNokweyika, “Shhh, bazukulwana, khanithi cwaka, kuba ibali liyaqala ngoku!” Eli bali kuthethwa ngalo lelinye kulawo ayesakudlala ngentsimbi yesibhozo kwiRadiyo Xhosa, neyaziwa namhlanje ngoMhlobo Wenene FM.

Phakathi kwaloo mabali sasibaza iindlebe siwaphulaphule ngothakazelelo olukhulu, ngobunono obugqibeleleyo, nangengqiqo engagungqiyo, ndingabalula amabali afana noBuzani kubawo; uGonondo omkhulu; Ukuqhawuka kwembeleko; namanye amaninzi.

Ithamsanqa elikhulu elenziwe sisikhululo sethu maXhosa akwaXhosa, beNguni abahle ngokuzalwa nangengqondo, kukuba nakule mihla igutyungelwe bubugcisa obubulala isizwe, thina boMhlobo Wenene sambeswe ngozengezenge lwebali elincamisa umxhelo, bali elo ligxile kwimixholo engobomi bale mihla, ibali elithi “Ithini na le nto, leyo yimfihlelo yobomi!”

Umbuzo ke ngowokuba ingaba kumakhaya ale mihla kuchongwa ukuphulaphulwa eli thamsanqa le bali endaweni yokuba kuqonondelwe amehlo kumabonakude?

Ingaba kumakhaya anamhlanje abantwana bethu nabazukulwana bethu bayalifumana elo thamsanqa lafunyanwa sithi koomakhulu bethu, ithamsanqa lokuhlala njengosapho ndawonye, kungqongwe unomathotholo, kumanyelwe ibali?

Asazi kusini na ukuba emva kokuphulaphula loo mabali kunomathotholo kwakujongwana ziintsapho, kubuzwane imibuzo ngoko kuviwe ngeendlebe, kuxoxwe, kuhlalutywe, usapho luhlale lumanyene ngeli xesha kuloleka iingqondo, kukhula nezakhono zokuxoxa nokuhlalutya?

Ngelo xesha ebesithi umntwana efunda iincwadi zesikolo abe sele enazo izakhono ezidingekayo emfundweni, zakhono ezo zizuzwe ngokufumana ithuba lokumamela ibali kunomathotholo ekhaya.

Ndithetha kaloku ngesakhono sokuphulaphula okanye ukumamela, isakhono sokuthatha oko kumanyelweyo umntu azakhele umfanekiso-ngqondweni onceda ekuphuhliseni indlela ingqondo esebenza ngayo, ukuze kuloleke nesakhono sokukwazi ukucinga.

Isakhono sokuhlalutya nokubandakanyeka kwiingxoxo ngoncwadi nangemiba yeengxoxo-mpikiswano kwakusakheka emakhaya kuloo mabali kanomathotholo phambi kokuba umntwana aye esikolweni.

Khumbula ke ukuba emva kwaloo mabali, oomakhulu abakwaziyo ukubalisa iintsomi abafana noomakhulu uPiyose, intombi kaMpande, nabo babekho, kunjalo nje bengavumi tu kulalwe bengayibaliselanga intsapho uncuthu lweentsomi, nazo ezazilola iingqondo.

Zazilapho iintsomi ezazifana nooNomehl`amancinci; ooNomahamle; iGongqongqo; uDyakalashe noMvolofu; uKhenkebe; iChibi leenyamakazana zonke zomhlaba; uDema noDemazana; iNkalimeva nobuqhokolo bayo; uFudwazana noCikilishe; nezinye eziliqela. Babhali bakowethu, xa kucaca ukuba iintsana zethu asikwazi ukuzahlukanisa nomabonakude, kungani singadibani sibhale phantsi zonke ezi ntsomi sasizifumana koomakhulu, koomakazi nakoodadobawo, siziguqule zibe yimiboniso (filimu) yabantwana eza kudlalwa kwimijelo kamabonakude?

Nditsho kuba kaloku abantwana bethu bangazuza lukhulu ngemveli yabo, ngelizwe elibangqongileyo, ngezakhono zobomi ezifanelekileyo, ngendlela yokusebenzisana nabantu nangengqeqesho kuba yonke le misebenzi ndiyibalayo, yileyo inokuzuzwa ezintsomini!

Abantwana banamhlanje bahlala phambi komabonakude baphele bephelelwa lulwazi lokuzikisa ingqondo kwinto enye, kuba kaloku umabonakude uveza le, nale, naleyaaa ngaxesha linye.

Ngenxa yoku, nengqiqo yabo esikolweni nasezifundweni ayikwazi kuzinza, koko iba sisibhadubhadu ingakwazi kuhlala kwinto enye. Okuza kulandela ke ngabantwana bethu abangaqhubi kakuhle esikolweni ngenxa yokungabi nangqiqo izinzileyo koko bakufundiswayo ngootitshala.

Kuya kuthi ukuze kulunge, kuphungulwe ixesha elihlalwa ziintsana zethu phambi komabonakude, kuncitshiswe ixesha lokusebenzisa kweentsana zethu iiselula-fowuni, basuswe tu kwaphela kuFacebook; kuWhatsApp nakuPlay station.

Makuphakanywe ngabazali emakhaya, mabangenelele ootitshala ezikolweni, boleke umsundulu abefundisi ezityalikeni, ziphume ingqina neenkokheli zokuhlala, kubuyiswe amathuba okufundelwa kwabantwana iincwadi ezingembali yethu maXhosa kwanezinye ezakhayo emakhaya, ezikolweni nasentlalweni.

Endaweni yokubathengela okanye youbafekethisa ngeeselula-fowuni nooPlay Station abantwana, bathengelwe iincwadi, bafundelwe, bayekwe nabo bafunde, ungumzali umamele kwaye uhlomle uphuhlise eso sakhono sokufunda kwabo.

Ndiyaphinda, ingakumbi kuni bazali emakhaya, lithakazeleleni nilibuke kwaye nilisebenzise ithuba enilinikwa nguMhlobo Wenene niphulaphule ibali nabantwana benu.

Kuni babhali nezifundiswa zakowethu, iintsomi mazibhalwe ziguqulelwe kumabali aza kuya kulo mabonakude uthandwa ngabantwana bethu!

Ukuba senza njalo, izinga lendlela abafunda ngayo abantwana bethu liya kuphucuka ngakumbi kwaye noovimba bethu bolwazi abayi kutsha!