Awaneliseki amafama luncedo lukarhulumente

UMphathiswa wesebe lezoLimo uNomakhosazana Meth unikeze ngokutya kwemfuyo kumafama athwaxwe yimbalela eFort Cox. Umfanekiso: BHEKI RADEBE

Isele lezoLimo noPhuhliso lwamaPhandle eMpuma Koloni lijikeleza koomasipala abathwaxwe ngamandla yimbalela, kodwa ayakhala amafama.

UMphathiswa weli Sebe uNomakhosazana Meth ekunye negqiza lamagosa esebe bahambele oomasipala abaquka iRaymond Mhlaba, Chris Hani neSarah Baartman benikisa ngoncedo kwawona mafama athwaxwe ngamandla yimbalela.

“Olu ncedo lusuka kwimali ezizigidi ezingamashumi asixhenxe anesine, ezijoliswe ukuncedisa amafama kweli xesha lembalela, siwanika ukutya kwemfuyo sikwajonge nokuvula amadama ukulwa ingxaki yamanzi,” ucacise watsho uMeth. Eli sebe lithi ligxile koomasipala abathile okwangoku ngenxa yeengxelo zokuba kukho abo bathwaxeke ngokumandla. “

Umasipala wesithili saseAmathole kwingingqi zomasipala waseRaymond Mhlaba ngowona uthwaxwa ngamandla yimbalela, kungoko sikubone kufanelekile ukuba siqale apha ukunika uncedo, idolophu ezifana neXesi,

Adelaide naseDikeni zisengxakini yembalela,” utsho uMeth. Le ngxelo ithi yimali eqikelelwa kumashumi amabini anesixhenxe yezigidi zeerandi echithwe eAmathole kuphela.

UNkosi uLanga Mavuso omele iNdlu yeeNkosi kweli gqiza ungqinelana namafama ngelithi alanelanga uncedo abalinikwa ngurhulumente.

“Ngucuntsu lo xa ukhangela umyinge wembalela ehlasele umasipala waseRaymond Mhlaba, zifile iinkomo zabantu yimbalela, thina sicebisa ukuba urhulumente asincedise ngamanzi asuka kwimilambo esingqongileyo ukuze silwe nale mbalela kwixesha elizayo,” utsho uNkosi Mavuso.

Uthi kukho imilambo engqonge iDike neXesi equka iTyhume, Xesi neKartriver enokusetyenziswa ukutyala xa inokulawulwa kakuhle. “Amanzi wale milambo abaleka aye kutshona elwandle, xa sinokuncediswa la manzi angeniswe kwezi lali zikufuphi, amafama angazityalela ilusini nombona ukondla imfuyo yawo,” utsho uMavuso. Umfama uMazwi Rara uthi ulahlekelwe ziinkomo ezintlanu ukusukela kunyaka ophelileyo. “Kwiinkomo ezingamashumi amathathu anesibhozo, ndilahlekelwe ziinkomo ezintlanu, yilahleko enkulu leyo kumfama osakhasayo njengam, sicela amanzi okuzityalela,” utsho uRara.

Ukanti uMphathiswa uMeth akakuphiki ukuba olu ncedo lusafuneka ngamandla ukunceda amafama.

“Kwiveki ephelileyo, uMphathiswa wesebe lokuHlaliswa koLuntu, aManzi nokuGutyulwa kweLindle uLindiwe Sisulu, ekunye nenkulumbuso apha ephondweni, bebeqwalasela indlela yokunatyiswa kolu ncedo,” utsho uMeth.

Zitoni ezingamashumi amathathu anesixhenxe zelusini ezinikwe amafama aseXesi ngenjongo zokondla imfuyo kwiziko eliseFort Cox.

Usihlalo wookopolotyeni wamafama oquka iXesi, Dike nezinye iindawo zaseRaymond Mhlaba, uMhlobo Mbane uthi bayabulela, kodwa aboneliseki.

“Lona uncedo olu lulungile, kodwa luza kusishiya esithubeni, besilindele lukhulu kunoku. Besicinga ukuba baza kuthatha amacebo ethu malunga nembalela,” uthethe oko uMbane. Kumasipala wesithili saseSarah

Baartman idolophu yaseGraaf Reinet neNei-Bethesda zizo ezisele zifumene iingxowa zombona, ilitye elikhothwa zinkomo kunye nelusini. Ngamadama akumashumi amabini ananye ekulindeleke ukuba enziwe eOR Tambo logama elishumi ekulindeleke ukuba enziwe eChris Hani.