Ingqwalasela kuqoqosho lolwandle ephondweni

IPHONDO leMpuma Koloni kufuneka lisebenzise ngokupheleleyo imveliso yolwandle elimgama ongamakhulu asibhozo eekilomitha. Oku kudizwe liqumrhu le-IDZ (Industrial Development Zone) laseMonti neliphuhlisa imveliso yorhwebo kwiphondo.

Kwindibano ebizinyaswe ngumphathiswa wezolimo nophuhliso lwamaphandle uMlibo Qoboshiyane negqiza lakhe laseburhulumenteni, kudizwe ukuba eliphondo alilusebenzisi ngokupheleleyo ulwandle kwanemo yezulu evumelana nemveliso enokuthi ikhutshwe lulwandle idlale indima kuqoqosho lweliphondo.

Kulendibano, uNtobeko Bacela ongumanejala wemveliso yamanzi kwi-IDZ wenze umboniso nobalule ukufuywa kweentlanzi njengenye yeendlela enokudala amathuba emisebenzi, wachaza banzi nangamanzi atsalwa elwandle ukuxhasa olushishino.

Kulo mboniso, uBacela ubalule iintlobo ngeentlobo zeentlanzi ekulula ukuzifuya kweliphondo kwakunye nendlela yokulawula imveliso yazo ukususela emaqandeni nokude zikhule zibe ziintlanzi ezipheleleyo. Uthe oku kungadlala indima enkulu kuqoqosho lweli phondo ngokuthi kudaleke amathuba emisebenzi kuphuhliso lwamaphandle, intengiso yeentlanzi kumazwe aphesheya kwakunye nokutsala utyalo-mali.

Ukwathe umgama ongamakhulu asibhozo eekhilomitha zamanzi olwandle kwakunye nemozulu yeli phondo zinika inkxaso efanele ukufuywa kweentlanzi. Oka Bacela uphinde wabalula amaziko emfundo ephakamileyo kweli phondo nendima anokuthi ayidlale kuphando-nzulu elinokuthi liphuhlise banzi lemveliso kwanegalelo kuqoqosho. Ukwathe kungathatha kangangeminyaka emine phambi kokuba umfuyi weentlanzi enze inzuzo epheleleyo

Lomboiniso ukhatshwe lutyelelo kumashishini amabini avelisa iintlanzi nazinze kumhlaba we IDZ. Lamashishini yi Pure Ocean kwakunye ne Oceanwise. Omabini lamashishini asebenzisa amanzi aseLwandle ngentsebenziswano kwakunye ne IDZ. U-Andre Bok owongamele kwishishini le Pure Ocean uchaze banzi ngeentlanzi abazifuyileyo kwakunye neendlela zokuzondla. UBok ukwathe abathengisi nje iintlanzi esezigqibelele koko bayawathengisa namantshontsho kwabo balimi bafuna ukuzikhulisela.

Ubalule ukugcinwa kweqondo lobushushu lwamanzi lilungele imveliso yentlanzi unyaka wonke. Oka Bok uthe, “Iintlanzi zinexesha lokubeka amaqanda enyakeni ukuze ezizinkunzi ziwenze alungele ukuvelisa inzala kodwa apha zizala imihla yonke ngenxa yeendawo zokuvelisa esizakhele zona namaqondo obushushu esiwagcina ekwimeko exhasa imveliso.”

Ukwabalule nemveliso yokuzondla ezintlanzi. Ukanti kwishishini i-Oceanwise uLiam Ryan ongumlawuli uthe imveliso yabo yeentlanzi isetyenziswa ngamashishini akweli aquka uWoolworth, uPick * Pay, noCape Town Fish Market, kwakunye namanye.

Oka Ryan uthe bangaphaya kwamashumi amathandathu abasenzi abasisigxina kwelishishini. Nalapha kuqhutywe ukhenketho kwishishini ngokubanzi, ukususela kumatanki okuzalisela ukuya kumagumbi ekugcinwa kuyo iintlanzi ezilungiselelwe imalike. Oka Ryan ekhatshwa ngugxa wake kule nkampani * -Eden Kriel.

Umphathiswa uQoboshiyane uthe, kuyafuneka kuqwalasele banzi okuninzi okunovunwa luqoqosho lweMpuma Koloni kwimveliso yolwandle. Ukwathe Idama lase Mthatha liyasetyenziswa njengenye yeendawo zokuvelisa iintlanzi. Oka Qoboshiyane uthe, “Olukhenketho lundivule amehlo kolushishino, namathuba elinokuwaveza ukulwa nentswela ngqesho, kwaye ngoku lixesha lokuba (Urhulumente) sisebenzisane namaqumrhu afana ne IDZ.” Ukwathe ludinga ulwazi oluphangaleleyo kwimicimbi yolwandle. Iqumrhu le IDZ lithi ilizwe lase Norway selibonakalise ulangazelelo kutyalo zimali kuphuhliso lolushishino.