Akhumbula intlekele yaseNgquza amaMpondo

Inkulumbuso uPhumulo Masualle noMphathiswa uPemmy Majodina eNgquza Hill

Sikhumbule intlekele yokubulawa kwabantu eNgquza (eSiphaqeni) ngo1960 isizwe samaMpondo sikunye norhulumente wephondo leMpuma Koloni ngoLwesibini wale veki. Ngomhla wesithandathu kweyeSilimela ngo1960, amabutho esizwe samaMpondo azigxama kumabhulu ayexhobe efohlele ethunywe ngurhulumente wobandlululo.

Phakathi kwezinto ezazichaswe ngala maMpondo, ayechase umaziphathe waseTranskei, ukuphathwa kweDompass kwanokutyakatywa komhlaba. Ingxelo ithi la maMpondo enyuka kula ntaba yaseNgquza eneenjongo zokuzilwela, ekhusela isizwe sawo kwabo bacinezeli.

Umphathiswa wesebe leMidlalo neNkcubeko eMpuma Koloni, uPemmy Majodina, nguye othe wakhokela esi sikhumbuzo sokunika imbeko kumadoda abhubhela kule ntaba. Ngamadoda asemaMpondweni alishumi elinanye athi abhubha apho, logama angamashumi amahlanu anesibhozo athi afumana ukwenzakala. La mabutho kaFaku ayexhobe ngamagqudu nemikhonto enayo nemikhono yekati embalwa ukuzikhusela kwezo zigebenga zabelungu.

Ingxelo yesebe lemidlalo nenkcubeko eMpuma Koloni, ithi esi sikhumbuzo sandulelwe zinkqubo ezahlukeneyo. Othethe egameni lela sebe ephondweni, uAndile Nduna, uyacacisa. “Ukusukela ngomhla wesithathu kule nyanga kaCanzibe sibenenkqubo ezahlukeneyo ngelizama ukulungiselela lomhla ubaluleke kangaka, khumbula ukuba abanye kwaba tata bayakuxhonywa ePitoli emva kokuba besindile ukubulawa,” uthethe watsho uNduna.

Esi sisikhumbuzo seminyaka engamashumi amahlanu anesithandathu yenzekayo le ntlekele yokubulawa kwabantu abangenatyala eNgquza. Inkulumbuso yephondo leMpuma Koloni, uPhumullo Musualle, nguye othe wenza intetho ephambili kulo mcimbi egameni lorhulumente weMpuma Koloni. Umasipala waseNgquza wenziwa yidolophu yase Lusikisiki kunye nedolophu yaseFlagstaff ezikude kufuphi nale ntaba yaseNgquza othiywe ngayo lo masipala.

UClement Xabu olelinye lamaxhoba ale ntlekele asaphilayo, waxelela ikomishini yenyaniso noxolelwano malunga nokwenzekayo, ethetha ngonyaka ka1997 wathetha wathi:

“Kwagaleleka inqwelo-ntaka zafika zothula amapolisa anamajoni ayexhobe efohlele, abanye bethu bakwazi ukubaleka sitshone ehlathini sibaleka lomqhoqhozo weembumbulu ezaziphuma kuloo mapolisa namajoni,” watsho uXuba. Le ntaba yayingqongwe ngamapolisa namajoni kudutyulwa kwanto eshukumayo ezama ukubaleka, itsho ingxelo.