Iziko leeLwimi eStellenbosch

Minyaka le, ngomhla wama21 kweyoMdumba, ihlabathi lonke ngokubanzi libhiyozela uSuku loLwimi lweeNkobe kwiHlabathi ngokubanzi.

Le mibhiyozo yasungulwa kwinyanga yoMdumba kumnyaka ka2000.

Ukusukela kuloo nyaka ke, amazwe ngamazwe ehlabathi, ingakumbi abathandi bolwimi, babhiyozela iilwimi zeenkobe ngendlela ngeendlela ezahlukileyo.

Ezona njongo zokubhiyozelwa kolu suku, kukuphuhlisa ukwahluka kwethu ngokwenkcubeko, kuquka nokukhuthazwa kokusetyenziswa kweelwimi ezahlukileyo.

Esona sizathu sokuzibandakanya kwiphulo lokukhuthazwa kokusetyenziswa kolwimi lweenkobe, kukuba iilwimi ezininzi kwihlabathi liphela, ziya ziba semngciphekweni wokubhanga.

Ngokophando olwenziwe nguMbutho weeLwimi waseOstreliya, kufumaniseka ukuba zingama-43% iilwimi ezisemngciphekweni ehlabathini.

Iilwimi ziba semngciphekweni xa abantu bengazisebenzisi ekuzithetheni, ekuzibhaleni, kwezemfundo nakumaqonga obugcisa afana nomabonakude, i-intanethi, kwiminxeba, kuquka nakwimijelo yeendaba.

Ukukhuthazwa kokusetyenziswa kweelwimi zeenkobe, akuyi kuphelela nje ekongeni nasekuphuhliseni oko kulilifa ebantwini, koko kukhuthaza nokuzibandakanya kwinkcubeko yabo bathetha olo lwimi, ukuba yinxalenye yokusetyenziswa kweelwimi ezininzi, kuquka nokubambisana kuphuhliso lwezinye iilwimi nokuxhasa amaphulo okusetyenziswa kwazo zonke iilwimi ekubeni kufundiswe kwaye kuphandwe ngazo.

Ingcali yolwimi uJ Cummins (2001), kuphando lwakhe olunesihloko esithi, Bilingual Children`s Mother Tongue: Why is it important for Education, uthi “abantwana abanolwazi olunzulu ngolwimi lwabo lweenkobe, bakufumana kulula ukufunda ulwimi nokuphuhlisa izakhono zabo zolwazi lokubhala nokufunda.”

Ngamanye amazwi, ukuba amaziko ethu emfundo, ukusuka kumabanga asezantsi ukuya kuma kwinqanaba lemfundo enomsila afuna isizwe esiphuhlileyo ngokolwazi lokubhala nokuthetha kuquka nezakhono zokubala eziphuhlileyo, kumele kukhuthazwe ukusetyenziswa kweelwimi zeenkobe ezahlukileyo.

Ngokwemeko yaseNtshona Koloni, ezona lwimi zasekhaya okanye zeenkobe zisetyenziswayo sisiXhosa; isiAfrikansi nesiNgesi, kufanelekile ke ngoko ukuba zontathu ezi lwimi ziphuhliswe kwaye zisetyenziswe ngokufanelekileyo kwiindawo ngeendawo ekusetyenziswa kuzo iilwimi.

Le ngxoxo ingentla ihambelana ngqo nombono kwanomgomo wethu siliziko leelwimi laseStellenbosch. Thina kweli ziko sikholelwa kwelokuba ulwimi aluphelelanga nje ekubeni lulwimi -koko ikwangumjelo wokugqithisela amasiko.

Ulwazi nothando olungagungqiyo lolwimi namasiko, luzinze kumbilini nakumathambo abo bonke abasebenzi beli ziko lolwimi.

Okona sikholelwa kuko kukuba ulwazi nothando lweelwimi ezahlukeneyo, kunegalelo ekuzinziseni ubudlelane phakathi kwabantu, phakathi kwemibutho, phakathi kwezizwe kummandla othile wenkcubeko.

Ngokukhuthaza kwethu ukusetyenziswa kweelwimi ezahlukileyo, sazi mhlophe ukuba umhla nezolo, abantu baya bedibana nabanye abasuka kumazwe ohlukileyo nakwiinkcubeko ezahlukileyo, ngoko ke, siye sikhuthaze ukufundwa nokufundiswa kwezinye iilwimi, kuba kaloku ukukwazi ukubhala nokuthetha ulwimi lomnye umntu, kudala imeko egqwesileyo yokunxibelelana phakathi kwabantu.

Lilonke ke, siliziko leelwimi, asiphelelanga nje ekukhuthazeni ukusetyenziswa kolwimi ngokuchubekileyo (language proficiency), koko sizibandakanya kumaphulo okuhloniphana ngokwamasiko (cultural sensitivity).

Simema bonke abaxumi (different stakeholders) beYunivesithi yaseStellenbosch nabahlali bedolophu ngokubanzi, ukuba baze kuzibandakanya nomsebenzi omhle weli ziko leelwimi ukuze sakhe isixeko esingaphelelanga nje ekuthobelelaneni ngokweelwimi, koko ibe sisixeko esifunda iilwimi ngeelwimi, ukuze sakhe isizwe esiyimbumba nesasikhuthazwa bubunkokheli bukaNelson Mandela noDesmond Tutu.

Yiza uze kufunda isiXhosa ukuze unxibelelane nabo bantetho isisiXhosa.

Ootitshala bethu besiXhosa nabakwaziingcali kuphando nakunxibelelwano lwesiXhosa, uGqr Z Kondowe noMnu P Sibula, bahlala belungele ukukungenisa kwilizwe lozuko lonxibelelwano olusisiseko esiXhoseni.

Ukuba ngaba usebenzela iYunivesithi unganxibelelana nathi ukuze ufumane ulwazi oluthe vetshe kwi imeyile ethi: kondowe@sun.ac.za okanye ubhalise kwinkqubo yezifundo zethu ethi Masabelane “Lets share together” (Beginner’s isiXhosa for staff) silandele apha: https://shortcourses.sun.ac.za/courses/c-12/2020-5400.html).